strange-egnarts.com
Σημειώσεις για την Κατανόηση της Παράδοσης του Εξωκοσμικού Τρόμου
© ΠΑΝΤΕΛΗΣ Β. ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΚΗΣ
«Αγαπητέ κύριε Bishop,
»Ναι, με την φόρμουλα του Dho είναι δυνατό να δει κανείς την εσωτερική πόλη στους μαγνητικούς πόλους. Εγώ την έχω δει, κι ελπίζω σύντομα να ταξιδέψω εκεί. Όταν η Γη θα έχει εκκαθαριστεί. Όταν θα έλθετε στο Dunwich, ελάτε στην φάρμα, και θα ψάλλω την φόρμουλα του Dho για εσάς. Και το Dho-Hna. Και θα σας πω τις γωνίες των επιπέδων και τις φόρμουλες ανάμεσα στο Yr και στο Nhhngr.
»Εκείνοι από τον αέρα, δεν μπορούν να βοηθήσουν χωρίς ανθρώπινο αίμα. Παίρνουν σώμα από αυτό, όπως ξέρετε. Όπως κι εσείς, επίσης, θα μπορείτε να το κάνετε, αν καταστραφείτε με άλλο τρόπο εκτός από το Σημάδι. Υπάρχουν κάποιοι εδώ γύρω που γνωρίζουν το Σημάδι και την δύναμή του. Μη μιλάτε άσκοπα. Προσέχετε την γλώσσα σας, ακόμη και στο Sabbat.
»Σας είδα εκεί –κι εκείνο το πράγμα που περπατά μαζί σας με την μορφή μιας γυναίκας. Αλλά με την νέα όραση που μου έχει δοθεί από εκείνους που επικαλούμαι, το είδα με την αληθινή του μορφή, που κι εσείς πρέπει να έχετε δει. Έτσι, νομίζω ότι μια μέρα ίσως μπορέσετε να κοιτάξετε σε αυτό που μπορώ εγώ να καλέσω στην δική μου φυσιογνωμία, κι ίσως να μη σας τρομοκρατήσει.
»Δικός σας, στο Όνομα Αυτού Που Δεν Πρέπει να Ονομαστεί…
17 Ιανουαρίου 1928» .
.
(The Horror from the Middle Span, H. P. Lovecraft και August Derleth, 1959, μεταθανάτια συνεργασία)
(Απόδοση στα Ελληνικά : Παντελής Β. Γιαννουλάκης)
Ο Αμερικανός συγγραφέας του Φανταστικού, Howard Phillips Lovecraft (Χάουαρντ Φίλλιπς Λάβκραφτ, 1890-1937), ήταν ο άνθρωπος που επινόησε από την αρχή τον Υπερφυσικό Τρόμο στην Λογοτεχνία. Ήταν ένας λόγιος ανυπολόγιστων γνώσεων, μια ανεπανάληπτη περίπτωση διανοούμενου, μια εκκεντρική όσο και αινιγματική προσωπικότητα, ένας ακούραστος δάσκαλος και επιστολογράφος, βιβλιόφιλος, ιστοριοδίφης, περιηγητής, μελετητής, φιλόσοφος, ονειροπόλος με ασθενική και υπερευαίσθητη ιδιοσυγκρασία, νοσταλγός περασμένων αιώνων, σχεδόν «ερημίτης» στο αγαπημένο του Providence του Rhoad Island της Νέας Αγγλίας, κάτοικος πολλών φανταστικών κόσμων, ο καλύτερος φίλος για τους φίλους του, ένας αγνός και καλόκαρδος άνθρωπος, ένας συνειδητός Gentleman.
Αρρώστησε και πέθανε από την πείνα, και από την επίμονη άρνησή του να λειτουργήσει αντίθετα από τις περίτεχνες προσωπικές του αξίες.
Ήταν σχετικά άσημος όσο ζούσε, αν και ήδη είχε δημιουργήσει έναν μικρό κύκλο φανατικών αναγνωστών (από τις δημοσιεύσεις αρκετών διηγημάτων του στα pulp περιοδικά της εποχής και σε ερασιτεχνικά έντυπα), αλλά και έναν μεγάλο κύκλο καλών φίλων, αλληλογράφων, μαθητών, συγγραφέων και καλλιτεχνών. Δημιούργησε τεράστια και ανεξίτηλη εντύπωση σε όλους τους ανθρώπους που τον γνώρισαν προσωπικά και σχετίστηκαν μαζί του, ακόμη και σε όλους εκείνους τους λόγιους ανθρώπους με τους οποίους αλληλογραφούσε αλλά δεν τον γνώρισαν ποτέ από κοντά. Διδάσκοντας και επηρεάζοντας αμέτρητους συγγραφείς και καλλιτέχνες, η επιρροή του στη νεότερη ιστορία του Φανταστικού είναι ανυπολόγιστη. Υπήρξε αξεπέραστη πηγή παράξενης έμπνευσης για αμέτρητους ανθρώπους.
Μετά τον άδικο και πρόωρο θάνατό του, έγινε διάσημος σε όλον τον κόσμο, χάρις στην αγάπη των φίλων του, που κατάφεραν να διασώσουν, να εκδόσουν και να διαδόσουν το έργο του…
Γράφω αυτό το πρωτότυπο κείμενο για να καταδείξω την εξαιρετικά πρωτοπόρα πλευρά ενός μεγάλου μέρους του έργου του Λάβκραφτ, και για το πως ο μεγάλος συγγραφέας άλλαξε την αντίληψη του Τρόμου στην Φανταστική Λογοτεχνία εντάσσοντας το εξωκοσμικό στοιχείο στην ρεαλιστικά δοσμένη και διανοουμενίστική του υπόσταση, μετάλλαξε με «επιστημονικό» τρόπο τις αντιλήψεις του Αποκρυφισμού και τις χρησιμοποίησε σε πρωτοφανείς και αληθοφανείς διηγήσεις, ενσωμάτωσε στο έργο του και συνένωσε όλες τις αξιόλογες επιρροές που δέχθηκε από την παράξενη λογοτεχνία που είχε προηγηθεί (Machen, Blackwood, Poe, Dunsany, Hodgson, Chambers, Bierce, Shiel, James), πρωτοπόρα ενέταξε στην Λογοτεχνία Υπερφυσικού Τρόμου (Supernatural Horror Literature) το ρεαλιστικό εξωγήινο στοιχείο, και τρόμους από το διάστημα και από άλλες διαστάσεις και εναλλακτικές πραγματικότητες…
Όχι πια βαμπίρ και λυκάνθρωποι, φαντάσματα και νεκροταφεία, συρρόμενες αλυσίδες και κλαυθμοί, πνευματιστικές συγκεντρώσεις, γοτθικά τέρατα, εκδικητικοί νεκροί, ψυχοπαθείς δολοφόνοι, και όλες οι άλλες γνωστές φιγούρες του τρόμου. Ο Λάβκραφτ –και ο συγγραφικός κύκλος του– παρουσίασε τον τρόμο «από αλλού», μέσα από την πένα του το απόλυτο άγνωστο και το απόμακρο ξένο εισέβαλλε στον κόσμο των βιβλίων και των περιοδικών (και των επιστολών, προς αμέτρητους παραλήπτες), και ξεκίνησε έτσι μια επαφή με το εξωκοσμικό. Οι εξωγήινες και εξωκοσμικές νοημοσύνες και τα φαινόμενα που προκαλούν στο γήινο πεδίο, καθώς ο άνθρωπος αδυνατεί να χειριστεί αντιληπτικά και συνειδησιακά την παρουσία τους και οδηγείται στην τρέλα, ακατονόμαστες οντότητες, κρυφές εξωγήινες εισβολές, επαφικές αδελφότητες, ασύλληπτοι πλανήτες, χαμένοι πολιτισμοί, μυστηριακή αρχαιολογία και απαγορευμένη αστρονομία, ονειρική γεωγραφία, κβαντικός τρόμος, κοσμολογικό δέος.
Όταν ξεκίνησε να γράφει τις διηγήσεις του, άρχισε να συνεισφέρει στο λογοτεχνικό είδος που τόσο αγαπούσε, με όλο και περισσότερες πρωτότυπες και αξιόλογες προτάσεις, για τις περισσότερες των οποίων σαφώς υπήρξε ο κύριος –και τις περισσότερες φορές ο πρώτος– εισηγητής.
Γράφοντας, κατά τις δεκαετίες του 1920 και 1930 –αλλά και συζητώντας με τους συγγραφείς φίλους του για τα γραπτά– καθοδηγούσε την πένα στο να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην κοσμολογία, στην αστρονομία, στην γεωλογία, (αλλά και στο ιστορικό-γεωγραφικό-γενεαλογικό background), και αφιέρωνε ιδιαίτερη προσπάθεια στο να εντυπωθεί στον νου του αναγνώστη το ασύλληπτο μέγεθος του Σύμπαντος καθώς και η ανυπολόγιστη διάρκειά του.
Οι εξωγήινοι του Λάβκραφτ ποτέ δεν ήταν οι ανθρώπινες ή ανθρωποειδείς φιγούρες εξωγήινων που όλοι είχαν συνηθίσει ως τότε (μια συνήθεια που διαρκεί μέχρι σήμερα), αλλά ασύλληπτες ακατονόμαστες οντότητες με τελείως εξωανθρώπινη μορφολογία και βιολογία, και με γλώσσες, αρχιτεκτονικές, τεχνολογίες, κουλτούρες και πολιτισμούς εντελώς δικούς τους, ολότελα ξένους για τον άνθρωπο. Όντα που ήταν, κατά την εποχή, σαφώς σε πλήρη αντίθεση με τις «Πριγκίπισσες του Άρη» του Edgar Rise Burroughs, τον Μπακ Ρότζερς, τα ανθρωπόμορφα ρομπότ, τις αφελείς εμπορικές ιστορίες του Seaburry Quin, τους διαστημικούς cowboys του Ε. E. Doc Smith, κλπ…
Ο Λάβκραφτ έκανε τα πάντα για να πείσει τους συγγραφείς να σταματήσουν να χρησιμοποιούν φανερές αγγλικές ρίζες στην –πάντα αφελή– επινόηση των εξωγήινων ονομάτων, όπως π.χ. Tarko, Zarkon, Akor, Astar, Slan, Gon, Berek, κλπ, κλπ, και αντί αυτών να προσπαθούν να φανταστούν εξωανθρώπινους ήχους, και να τους παρουσιάζουν φωνητικά.
.
Ως χαρακτηριστικό δείγμα της σκέψης του πάνω στο ζήτημα, παραθέτω το κείμενο που ακολουθεί, που είναι ένα απόσπασμα από μια συζήτηση που έκανε ο Χ. Φ. Λάβκραφτ –δι’ αλληλογραφίας– με τον φίλο του Ντουαίην Ράιμελ, το καλοκαίρι του 1934:
.
«…Η λέξη “ΚΘΟΥΛΟΥ" (CTHULHU), υποτίθεται ότι αντιπροσωπεύει την αδέξια ανθρώπινη προσπάθεια, να αποδοθεί η φωνητική μιας τελείως μη ανθρώπινης λέξης. Το όνομα της εξωγήινης αυτής οντότητας επινοήθηκε από όντα των οποίων τα φωνητικά όργανα δεν ήταν σαν αυτά των ανθρώπων, ούτε είχαν καμιά συγγένεια με οποιοδήποτε στοιχείο της ανθρώπινης ομιλίας… Οι συλλαβές προσδιορίστηκαν από μια φυσιολογία παραγωγής ήχων, τελείως διαφορετική από την δική μας, κι έτσι ποτέ δεν θα μπορέσει να την προφέρει τέλεια ένα ανθρώπινο λαρύγγι…
»Στις ιστορίες μου, έχουμε ανθρώπινα όντα που προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν την λέξη όσο καλύτερα μπορούν, αλλά το μόνο που πετυχαίνουν είναι να την προσεγγίζουν απλώς… Αυτό το πετυχαίνουν, χρησιμοποιώντας τον λάρυγγα τους μ’ έναν περίεργο τρόπο, για να μιμηθούν τον αυθεντικό ήχο, όπως τον είχαν ακούσει οι πρόγονοί τους από μη-ανθρώπινα λαρύγγια. Αυτή η περίεργη χρήση του ανθρώπινου λάρυγγα, δημιουργεί έναν ήχο παραπλήσιο με τον μη-ανθρώπινο ήχο. . .Αλλά δεν μοιάζει με καμία ανθρώπινη φωνή, ούτε με κανέναν ήχο από αυτούς που καθημερινά ακούμε… Είναι ένας ξένος, ασυνήθιστος ήχος, που τα ανθρώπινα όντα μπορούν να τον πετύχουν μόνο με μεγάλη προσπάθεια, κι αυτόν ούτε που θα σκεφτόντουσαν ποτέ να τον παράγουν, αν δεν ήταν να μιμηθούν κάτι τελείως μη-ανθρώπινο. Το είδος του ήχου που δημιουργείται μ’ αυτόν τον τρόπο, δεν μοιάζει στ’ αλήθεια με ομιλία, αλλά μοιάζει περισσότερο με τον ήχο που βγάζει ένας άνθρωπος όταν θέλει να μιμηθεί μιά σφυρίχτρα ατμού, ή το λάλημα ενός πετεινού, ή το ουρλιαχτό του ανέμου, ή το χλιμίντρισμα του αλόγου, με το στόμα του…
»Όταν, στο The Call of Cthulhu (Το Κάλεσμα του Κθούλου, 1926), ο καθηγητής Έηντζελ ενδιαφέρθηκε για το θέμα, δεν είχε γίνει μέχρι τότε καμιά προσπάθεια να ενταχθεί το όνομα του κοιμώμενου αυτού ενοίκου της Ρ’λυέ, στο αλφάβητό μας –αν και ο Αμπντούλ Αλχαζρέντ είχε προσπαθήσει να το κάνει με τα αραβικά γράμματα, πράγμα που είχε επαναληφθεί και στα ελληνικά από τον Βυζαντινό μεταφραστή. Η λατινική μετάφραση απλώς αντέγραψε την ελληνική.
»Τα γράμματα Κ Θ Ο Υ Λ Ο Υ (C T H U L H U) είναι απλώς αυτά που χρησιμοποίησε –με προχειρότητα και με ατέλειες, φυσικά– ο καθηγητής Έηντζελ, για να αναπαραστήσει το ονειρικό όνομα που του πρόφερε ο νεαρός καλλιτέχνης Γουίλκοξ….
»Ο αυθεντικός ήχος –όσο πιο πιστά μπορούν να τον αναπαράγουν τα ανθρώπινα φωνητικά όργανα, ή τα ανθρώπινα γράμματα να τον καταγράψουν– θα μπορούσε να είναι κάτι σαν: “KHLUL’-HLOO", με την πρώτη συλλαβή να προφέρεται λαρυγγικά και πολύ βαριά, και κάπως τραυλά. Το -ου (u) είναι κάπως μακρόσυρτο –όπως στο full– και η πρώτη συλλαβή δεν διαφέρει πολύ με το Klul ηχητικά, μιας και το h αντιπροσωπεύει την βαριά λαρυγγική προφορά. Η δεύτερη συλλαβή δεν έχει τόσο καλή απόδοση –ο συγκεκριμένος ήχος του L (λ) δεν μπορεί να προφερθεί με τον σωστό τρόπο….
»Η κάπως προσεκτική περιγραφή του εξωγήινου αυτού ονόματος, ήταν για μένα ένα είδος διαμαρτυρίας, την οποία εκδηλώνω μονίμως, ενάντια στην παιδική και ηλίθια συνήθεια των περισσοτέρων συγγραφέων Φανταστικής Λογοτεχνίας και Επιστημονικής Φαντασίας, να παρουσιάζουν τελείως μη-γήινες οντότητες έτσι ώστε να έχουν μια ονοματολογία σαφέστατα ανθρώπινου χαρακτήρα, λες και όντα με εξωγήινα σωματικά όργανα θα μπορούσαν να μιλούν γλώσσες βασισμένες στα ανθρώπινα φωνητικά όργανα…. Θα έπρεπε, κάθε όνομα που υποτίθεται ότι έχει επινοηθεί από μη-ανθρώπους, να διαμορφώνεται με τέτοιον τρόπο, που να μην συμφωνεί με καμιά από τις αρχές της ανθρώπινης φωνητικής και γλώσσας…»
(Απόδοση στα Ελληνικά : Παντελής Β. Γιαννουλάκης)
Η άρνησή του για συμβατικές περιγραφές, τον οδήγησε να χρησιμοποιεί στις διηγήσεις του κατά κόρον επίθετα όπως «ακατονόμαστο», «ανώνυμο», «ανείπωτο», «απερίγραπτο», «αβυσσαλέο», «χαοτικό», «τιτάνιο», «κολοσσιαίο», «ασύλληπτο», καθώς και πολλά άλλα παράξενα Αγγλικά επίθετα που δεν μεταφράζονται ικανοποιητικά στα Ελληνικά. Επίθετα που υποδηλώνουν την άρνηση της περιγραφής…
Πρέπει, επίσης, (αν και υπάρχει προηγούμενο, από τον Machen και τον Chambers), να τού καταλογιστεί η επινόηση της τρομακτικής λογοτεχνικής χρήσης του υπονοούμενου και του ημιφανερωμένου. Ημιτελείς περιγραφές με υπονοούμενα, παράδοξες ατάκες, ήρωες που ψελλίζουν ημι-ακατανόητες ασυναρτησίες με παράδοξα τρομακτικά υπονοούμενα, αινιγματικά σημειώματα και ημερολογιακές καταχωρήσεις, επιστολές που συζητούν για απαγορευμένες γνώσεις που είναι σαν να τις κρυφακούς και να μην ξέρεις περί τίνος πρόκειται ακριβώς, σκιές, εξωκοσμικά όντα ως απερίγραπτες οργανικές μάζες, αποσπάσματα εξωγήινων γνώσεων όπως τις κατανοούν λανθασμένα οι άνθρωποι, θολές εισβολές από το απόλυτα ξένο μέσα στο οικείο και στο γνωστό και η άρνηση της αποδοχής της ύπαρξής τους για λόγους διανοητικής υγείας, άνθρωποι που είδαν κάτι εξωφρενικό και τρελάθηκαν μόνο με την οπτική επαφή και δεν μπορούν να περιγράψουν τι ήταν αυτό που είδαν…
Από την άλλη, σε συγκεκριμένες στιγμές του έργου του, ο Λάβκραφτ επιλέγει να καταφύγει σε λεπτομερέστατες επιστημονικές περιγραφές όντων και καταστάσεων. Κι εκεί πλέον, για τους αναγνώστες του έργου του, αυτό νοείται ως μεγάλη αποκάλυψη.
Μερικές από τις δικές του βιολογικές δημιουργίες αποτελούν περίτεχνους άθλους της φαντασίας, όπως για παράδειγμα, η εμφάνιση ενός δείγματος των Μεγάλων Παλαιών, όπως περιγράφεται από τον ήρωα Λέηκ στη νουβέλα At the Mountains of Madness (Στα Βουνά της Τρέλας), είναι ανατριχιαστικά ρεαλιστική, αν ο αναγνώστης κάνει την προσπάθεια να οραματιστεί το όν καθώς περιγράφεται με ωμή επιστημονική γλώσσα από τον συγγραφέα.
Αν ο Λάβκραφτ ήθελε να βάλει ένα τέτοιο όν «σε πλήρη δράση» στις ιστορίες του, είναι σίγουρο πως θα κέρδιζε πάρα πολλούς νέους αναγνώστες. Αλλά για λόγους περισσότερο αισθητικούς και ατμοσφαιρικούς, ποτέ δεν έκανε αυτό το βήμα. Πρώτα απ’ όλα ήταν καλλιτέχνης. Θεωρούσε αυτά τα τεχνάσματα εξευτελιστικά εμπορικά, ακατέργαστα, τελικά παιδαριώδη ή αφελή.
.
Ο Λάβκραφτ άνοιξε τον δρόμο για περισσότερο ρεαλισμό στο μετέπειτα speculative fiction. Ακόμη και οι επιτηδευμένα μη ικανοποιητικές περιγραφές και στοιχεία, στην πραγματικότητα ήταν τεχνάσματα ρεαλισμού. (Αν συνέβαινε στ’ αλήθεια κάτι από όλα αυτά, έτσι θα συνέβαινε, αυτήν την αντιληπτική εμπειρία θα είχε ο μάρτυρας, αυτό το ακατανόητο μυστήριο θα αντιμετώπιζε ο άνθρωπος που θα το διερευνούσε, κλπ).
Η πιο χαρακτηριστική και πρωτότυπη τεχνική του (ουσιαστικά ο Λάβκραφτ ήταν αυτός που την εισήγαγε σε τέτοιο βαθμό στη λογοτεχνία), ήταν η ανάμιξη αληθινών και φανταστικών στοιχείων σε ένα λογοτέχνημα. Η μυστηριακή αληθοφάνεια (που στο έργο του Λάβκραφτ είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτήν που έχουν εντοπίσει οι περισσότερες αναγνώστες του) είναι το κύριο χαρακτηριστικό του έργου του στο οποίο οφείλεται η εκπληκτική διάδοσή του στο αναγνωστικό κοινό όλου του κόσμου, σε συνδυασμό με την αινιγματική προσωπικότητα του συγγραφέα και του μύθου που δημιούργησε. Αυτό το γεγονός της αληθοφάνειας των ιστοριών, αποκτά μια ξεχωριστή παραδοξότητα, διότι πρόκειται για την αληθοφάνεια της φαντασίας, για την επιτηδευμένη εκλογίκευση του παράλογου, για την τεχνητή οικειότητα του ξένου χωρίς να πάψει να είναι ανοίκειο και τελικά απειλητικό.
Ο Λάβκραφτ είναι ο πρώτος συγγραφέας Φαντασίας που πέτυχε αυτήν την μυστηριακή αληθοφάνεια σε τέτοιο βαθμό, και μάλιστα σε πλοκές, θέματα και ζητήματα, για τα οποία ούτε καν μπορεί να συζητήσει κανείς εύκολα, και στη βάση τους εξωφρενικά και απίστευτα.
.
Για να γίνει ρεαλιστικός έφτανε στο σημείο να παρουσιάζει αναφορές από βιβλία (φανταστικά και αληθινά, αναμιγμένα), αποκόμματα εφημερίδων, δημοσιογραφικά αποσπάσματα και αναφορές σε επιστημονικές μελέτες, ημερολόγια των ηρώων του, επιστολές, και αναφορές που ακροβατούσαν στα όρια του ρεπορτάζ, ένα αποσπασματικό ρεπορτάζ που οδηγούσε σε υπερφυσικό τρόμο πέρα από κάθε κοινότυπη φαντασία, και τελικά προφανώς καθόλου ρεαλιστική με την κοινή έννοια, αλλά σαφώς υπερρεαλιστική (surrealism).
Ο ρεαλισμός του υπερρεαλισμού, ένα υβριδικό είδος επιστημονικού μαγικού ρεαλισμού με υπερρεαλιστικές προθέσεις, στο πεδίο των εμπνεύσεων του υπερφυσικού…
Στην πραγματικότητα, ουσιαστικά, έχουμε να κάνουμε με έναν λογοτεχνικό επιστημονικό αποκρυφισμό, με το κοσμολογικό δέος στο επίκεντρο, και την αγάπη για το ασυνήθιστο γεωγραφικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Μια αισθητική –και ταυτόχρονα επιστημονική– εξερεύνηση του εξωκοσμικού τρόμου.
Δεν το γνωρίζουν πολλοί αναγνώστες του ότι ο Λάβκραφτ δήλωνε «μηχανιστικός υλιστής» (mechanistic materialist). Πίστευε στο μηχανιστικό σύμπαν που είχε αποκαλυφθεί για πρώτη φορά στην εποχή του από τις πρωτοποριακές επιστημονικές έρευνες (ενώ ήταν άρτια ενημερωμένος για όλες τις επιστημονικές εξελίξεις, για την κβαντική φυσική, κλπ, και οι εποπτικές και πολυπεπίπεδες γνώσεις του σαφώς ξεπερνούσαν αυτές του μέσου επιστήμονα). Για τον Λάβκραφτ, ο άνθρωπος ήταν έρμαιο της περίστασης και των νόμων της Φύσης, στο αδιάφορο και αέναα εξελισσόμενο σύμπαν, ζούσε τη ματαιότητα της ύπαρξης, και ήταν πλήρως ανίκανος να καταλάβει οτιδήποτε από την κοσμική πραγματικότητα. Ο Λάβκραφτ δεν πίστευε αληθινά στο μαγικό-υπερφυσικό, όλα τα έβλεπε με επιστημονική –αλλά πολύ προωθημένη– ματιά. Γι’ αυτόν, π.χ., μια εξωδιαστασιακή οντότητα ήταν επιστημονικό ζήτημα, μια εκδήλωση του άγνωστου υλικού σύμπαντος, και όχι κάτι το υπερφυσικό.
Πίστευε ότι μέσα σε αυτήν την συμπαντική απειρότητα και στην ματαιότητα και μηδαμινότητα της ύπαρξής του, ο άνθρωπος, παρ’ όλα αυτά, είχε δικαίωμα να αποδράσει στη φαντασία του, να φτιάξει τον δικό του επινοημένο μικρόκοσμο και να καταφύγει σε αυτόν, για να διαμορφώσει τη διάνοιά του και να γνωρίσει λίγο τη χαρά. Δηλαδή, για τον Λάβκραφτ υπήρχε η αμείλικτη αλλά αληθινή ύλη, και το όνειρο, και ήταν δύο στοιχεία συνειδησιακά απαραίτητα. Με απλά λόγια, ήταν ένας υλιστής ονειροπόλος, ένας μορφωμένος εκκεντρικός άνθρωπος με παράξενες προτιμήσεις.
Ο Λάβκραφτ θαύμαζε θερμά όχι μόνο πολλούς συγγραφείς που τον επηρέασαν βαθύτατα, όπως τον Edgar Allan Poe, τον Λόρδο Dunsany, τον Arthur Machen, τον Algernon Blackwood, τον Ambrose Bierce, μεταξύ άλλων, αλλά θαύμαζε ιδιαίτερα και πολλούς ανθρώπους της επιστήμης, όπως τον Sir Arthur Keith και τον J. B. S. Haldane.
.
Η αστρονομία ήταν μία από τις πρώτες μεγάλες αγάπες του Λάβκραφτ, και για πολλά χρόνια έγραφε αστρονομικές στήλες στις εφημερίδες του Πρόβιντενς. Τα διαβάσματα και οι μελέτες του τον οδήγησαν σε μια τεράστια εμβέλεια γνώσεων, κι ανάμεσά τους είχε καταφέρει να διαθέτει μια μεγάλη εποπτεία στις φυσικές και βιολογικές επιστήμες. Είχε καταπληκτική ικανότητα μνήμης, και θυμόταν με λεπτομέρειες οτιδήποτε είχε ποτέ μελετήσει, και τροφοδοτούσε συνεχώς τη μνήμη του με όλες τις επιστημονικές εξελίξεις τις οποίες παρακολουθούσε ανελλιπώς. Η δίψα του για γνώση ήταν ακόρεστη…
Οι φίλοι του διηγούνται πως όταν μιλούσες μαζί του ένιωθες «σαν να σου έριχνε κάποιος στο κεφάλι μια πολύτομη εγκυκλοπαίδεια…»
.
Σε ένα από τα άρθρα αστρονομίας του στην εφημερίδα Gazette-News της Βόρειας Καρολίνας, το 1915, ο Χ. Φ. Λάβκραφτ γράφει:
«Πάνω από το νοτιοανατολικό ορίζοντα, έρπει ο Σκορπιός σε όλο το οργισμένο μεγαλείο του, με το λαμπρό φλογοκόκκινο άστρο του, τον Αντάρες, μια ταιριαστή παραβολή για τις φλογισμένες σκηνές που περιμένουν τους πολεμιστές μας στα πλημμυρισμένα από τους Ούννους λιβάδια της Γαλλίας. Ο Σκορπιός είναι ο πιο εντυπωσιακός και ο πιο χαρακτηριστικός από τους καλοκαιρινούς σχηματισμούς και θα λάμπει ακτινοβόλα στους μήνες που θα ακολουθήσουν. Δυτικά του Σκορπιού, φτάνοντας μέχρι το Μεσημβρινό, τα υψηλότερα τμήματα του Κενταύρου παρατάσσονται στον Ορίζοντα. Ολόκληρος αυτός ο αστρικός σχηματισμός, συμπεριλαμβανομένων και των λαμπρότερων αστέρων του, δεν είναι ποτέ ορατός από το δικό μας γεωγραφικό πλάτος. Ο Alpha Centauri, το πιο λαμπρό άστρο αυτού του αστερισμού, βρίσκεται σε απόσταση 25.000.000.000.000 μιλίων από το ηλιακό μας σύστημα. Αυτή η τόσο τεράστια σε γήινους όρους απόσταση είναι απειροελάχιστη, αν ιδωθεί σε διαστημική κλίμακα, και είναι μια ζωντανή απόδειξη για το απεριόριστο μέγεθος του ορατού Σύμπαντος, χωρίς να προσθέσουμε και την ασύλληπτη ιδέα του απερίγραπτου Απείρου που μας περικυκλώνει από παντού.
»Η ιδέα του απεριόριστου Χώρου και Χρόνου είναι πραγματικά το πιο γοητευτικό και προκλητικό χαρακτηριστικό της επιστήμης της αστρονομίας. Η ανθρωπότητα, με τις εγωιστικές και μεγαλεπήβολες ιδέες που έχει για τον εαυτό της, κυριολεκτικά καταρρέει στο τίποτε, αν την παρατηρήσουμε σε σχέση με τις ανεξερεύνητες αβύσσους του Απείρου και της Αιωνιότητας που μας τριγυρίζει έξω από τον κλειστό κόσμο μας.
»Ολόκληρη η περίοδος της ύπαρξης της ανθρωπότητας, ή του ήλιου και του ηλιακού συστήματος, ή ακόμη και του ίδιου του ορατού Σύμπαντος, δεν είναι παρά μια απειροελάχιστη στιγμή στην ιστορία των στροβιλιζόμενων σφαιρών και των αιθερικών ρευμάτων που συνθέτουν όλη τη μεγαλειώδη Δημιουργία, μια ιστορία που δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος. Ο Άνθρωπος, που απέχει τόσο πολύ από το να είναι το κεντρικό και υπέρτατο αντικείμενο της Φύσης, μέσα απ’ αυτό το πρίσμα διαφαίνεται ξεκάθαρα ως ένα απλό μικροσκοπικό γεγονός, ίσως μάλιστα ένα είδος τυχαίου δυστυχήματος, μιας ασύλληπτης εικόνας της Φύσης, που οι απεριόριστες εκτάσεις και μορφές της τον τοποθετούν σε ένα κοσμικό δευτερόλεπτο του Χωρόχρονου ως ένα από τα πιο ασήμαντα αντικείμενα. Η παρουσία του ή η απουσία του, η ζωή του ή ο θάνατός του είναι φανερό πως αποτελούν τελείως αδιάφορα ζητήματα για το μέγα σχέδιο της Φύσης στην ολότητά του. Ακόμη και το αχανές Σύμπαν που μπορούμε να παρατηρήσουμε, δεν είναι παρά ένα μικροσκοπικό άτομο μέσα στην κυριολεκτικά απεριόριστη συμπαντική άβυσσο που προεκτείνεται όλο και μακρύτερα από όλες τις πλευρές. . . . . Ένας σύγχρονος συγγραφέας έχει επιχειρήσει να απεικονίσει το αστρονομικό άπειρο σε στίχους, περιγράφοντας ένα όνειρο ή όραμα κατ’ αυτόν τον τρόπο:
.
»Ολομόναχος μέσ’ στο διάστημα, είδα ένα τρεμουλιαστό σμήνος
από ασημένια φώτα, που σημαδεύουν τη στενή κοιλάδα
που οι θνητοί αποκαλούν απεριόριστο Σύμπαν.
Όπου κι αν κοιτούσα, η καθεμιά σαν εύθραυστο μικρό αστέρι,
έλαμπαν περισσότερες Δημιουργίες, μεγαλύτερες απ’ τη δική μας.
Σαν σε μια νύχτα χωρίς φεγγάρι, ο Γαλαξίας
φανερώνει θαμπά τις άπειρες τροχιές του
στα αδύναμα γήινα μάτια, κάθε τροχιά κι ένας ήλιος,
κι έλαμπε όλη αυτή η θέα στην περιπλανώμενη ψυχή μου,
σαν ένα κυματιστό πέπλο, στολισμένο με τρεμάμενα πετράδια.
Κι όμως, το καθένα τους ήταν ένα πανίσχυρο Σύμπαν από ήλιους,
κι όλο το Σύμπαν που ατένιζε το βλέμμα μου,
ένα φτωχό μοναχικό άτομο ήταν, που ταξίδευε στο Άπειρο…»
(Απόδοση στα Ελληνικά : Παντελής Β. Γιαννουλάκης)
.
Φυσικά, ο «σύγχρονος συγγραφέας που απεικόνιζε το αστρονομικό άπειρο, ήταν ο ίδιος ο Λάβκραφτ, κι αυτό ήταν ένα από τα εκατοντάδες παράξενα ποιήματά του.
.
Μια άλλη φορά, με μια θλίψη για το ανυπολόγιστο τέλος του παρατηρήσιμου Σύμπαντος, έγραψε:.
«Αποτελεί μια από τις βασικές αρχές της επιστήμης της Φυσικής ότι ούτε η ύλη ούτε η ενέργεια μπορούν να δημιουργηθούν ή να καταστραφούν. Αφού τα άστρα και τα nebulae είναι μια συνεχής διανομή ενέργειας με τη μορφή φωτός και θερμότητας, κι εφόσον δεν μπορούν να δημιουργήσουν περισσότερη για να αντικαταστήσουν αυτή που συνεχώς χάνουν, είναι επόμενο ότι κάποια μέρα η δραστηριότητά τους θα διαχέεται στο Άπειρο σαν αδιάφορα κύματα ακτινοβόλας θερμότητας, πολύ αδύναμα για να μπορέσουν να παράγουν κάποια αισθητά αποτελέσματα. Η απόλυτη σκηνή ερήμωσης που θα ακολουθήσει θα είναι φρικιαστική, ο μεγαλύτερος τρόμος που γνώρισε ποτέ το Σύμπαν. Ένα αχανές Σύμπαν που θα έχει τη μορφή παγωμένου τύμβου, ελάχιστα ημιφωτισμένο από μια αχνή μεσονύκτια λάμψη, πλημμυρισμένο από απίστευτη αρκτική παγωνιά, μέσα από το οποίο θα κυλούν σκοτεινοί παγωμένοι ήλιοι με τις τρομερές ορδές των νεκρών παγωμένων πλανητών τους, πάνω στους οποίους θα απλώνεται η σκόνη εκείνων των δυστυχισμένων θνητών που θα έχουν χαθεί για πάντα και για πάντα, καθώς τα κυρίαρχα άστρα τους έσβησαν από τον ουρανό…».
(Απόδοση στα Ελληνικά : Παντελής Β. Γιαννουλάκης)
.
Βλέπω την εικόνα του Χάουαρντ Φίλλιπς Λάβκραφτ, ενός αδιάφορου μικροσκοπικού ανθρώπου, ενός μικροβίου του Σύμπαντος, να κάθεται σ’ ένα ψηλοτάβανο δωμάτιο στην Angel Street του Providence (…στην Οδό των Αγγέλων στην πόλη της Θείας Πρόνοιας), κάπου μέσα στο Χωρόχρονο, πάνω σε ένα κόκκο σκόνης που στριφογυρίζει κάπου μέσα σ’ έναν ακατανόητο γαλαξία, και στο ημίφως της μικρής λάμπας να γράφει αυτές τις γραμμές, γνωρίζοντας ίσως ότι, όταν εμείς θα τα διαβάζουμε όλα αυτά, αυτός θα είναι ένα στρώμα παγωμένης σκόνης που κάποτε ονειρεύτηκε ότι έζησε κι ότι περπάτησε κάτω απ’ τον ήλιο. Αυτός, ένας από τους μεγαλύτερους ονειρευτές των τελευταίων αιώνων, αλλά ταυτόχρονα ένας ψύχραιμος αποστασιοποιημένος ρεαλιστής, ήξερε ότι κάθε στιγμή της ζωής του ήταν αδιάφορη, ήξερε ότι η ύπαρξή του ήταν μηδαμινή, ήξερε ότι ήταν ένα πρόσκαιρο μικρόβιο μέσα σ’ έναν ακατανόητο αχανή κόσμο. Ήξερε ότι δεν θα προλάβαινε να γνωρίσει και να δημιουργήσει όλα όσα ήθελε. Ars Longa, Vita Bravis. Κι όμως, ονειρευόταν…
.
«He was thinking the Unthinkable…» Ή όπως λέει κι ο Edgar Allan Poe: «Dreaming dreams no mortal ever dared to dream before…» (The Raven). Ονειρευόμενος όνειρα που κανένας θνητός δεν τόλμησε να ονειρευτεί ποτέ. Ή όπως λέει το τραγούδι του Δον Κιχώτη: «To reach the unreachable star…» Ήθελε να φτάσει στο άφταστο άστρο. Να προσεγγίσει το απρόσιτο, να αγγίξει το ανέγγιχτο, να μιλήσει για το ανείπωτο, να δει το αόρατο, να συλλάβει το ασύλληπτο. Νομίζω πως αυτές οι φράσεις είναι η πιο δικαιωμένη και σύντομη βιογραφία του Χάουαρντ Φίλλιπς Λάβκραφτ. Του μοναχικού συγγραφέα που έλεγε στους φίλους του: «Ο μόνος ευγενής σκοπός για να υπηρετήσουμε είναι να κάνουμε τη ζωή ένα έργο τέχνης…» To make life a work of art.
Ο Λάβκραφτ θυμόταν με αγωνία εκείνη τη θρυλική ατάκα του Poe (από το Eureka!): «Θα έδινα ευχαρίστως τη ζωή που μου απομένει, αν μπορούσα έστω και για λίγη ώρα να εκφράσω έστω και τα μισά από τα πράγματα που σκέφτομαι…» Η απόλυτη καταγραφή της ύπαρξης μιας οντότητας που θα χαθεί για πάντα μέσα στον αβυσσαλέο Χρόνο. Η ύστατη επικοινωνία, που έρχεται να λυτρώσει την ύπαρξη από τον τρόμο της απώλειας της ταυτότητας. Αυτός ήταν ο μόνος υπαρξιακός τρόμος που βασάνιζε τον Χάουαρντ -και πολλούς άλλους- μπροστά στη θέα του Απείρου. Η απώλεια της προσωπικής ταυτότητας.
.
Ο Χ. Φ. Λάβκραφτ γράφει το 1932 στο διήγημα Πέρα από τις Πύλες του Ασημένιου Κλειδιού (Through the Gates of the Silver Key):
«Πανικόβλητος αντίκρισε θαμπά την ατέλειωτη απεραντοσύνη της φουρτουνιασμένης θάλασσας, που τα κύματά της χτυπούσαν ανελέητα τη μακρινή αντικρινή ακτή. Και μετά, η στιγμιαία σιωπή χάθηκε. Τα κύματα του μίλησαν σε μια γλώσσα με αφύσικους ήχους και άναρθρες λέξεις: “Ο Άνθρωπος της Αλήθειας είναι πέρα από το Καλό και το Κακό", είπε με έμφαση η φωνή που δεν ήταν φωνή. “Ο Άνθρωπος της Αλήθειας πιστεύει ότι Όλα Είναι Ένα. Ο Άνθρωπος της Αλήθειας ξέρει ότι η Φαντασία είναι η Αλήθεια, ότι η Ψευδαίσθηση είναι η Πραγματικότητα και ότι η Ουσία είναι η Μεγάλη Απάτη…" Κι ύστερα αναδύθηκε από τα κύματα εκείνο το λιθοχτισμένο τιτάνιο οικοδόμημα, και το βλέμμα του καρφώθηκε μαγεμένο στο περίγραμμα μιας γιγάντιας αψίδας, όχι πολύ διαφορετικής από εκείνη που πίστευε ότι είχε δει παλαιότερα σ’ εκείνη τη βαθιά σπηλιά, στη μακρινή, απατηλή επιφάνεια της τρισδιάστατης Γης. Συνειδητοποίησε ότι χρησιμοποιούσε το Ασημένιο Κλειδί, το κινούσε μ’ έναν τρόπο τελετουργικό, που δεν είχε διδαχθεί ποτέ του, αλλά πάντοτε το ήξερε ασυναίσθητα κάπου βαθιά μέσα του. Η διαδικασία έμοιαζε πολύ μ’ εκείνη που είχε ακολουθήσει για να ανοίξει την Εσωτερική Πύλη… Οδηγημένος από το ένστικτό του και από μια πρωτόγνωρη τυφλή αποφασιστικότητα, συνέχισε να πλέει, ώσπου πέρασε την Τελική Πύλη…
»…Έπεσε ξαφνικά ζαλισμένος μέσα στις απέραντες κοινωνίες των αστεριών… Κοίταξε πίσω του και δεν είδε απλώς και μόνο μία Πύλη, αλλά αμέτρητες πύλες. Σε μερικές απ’ αυτές είδε όντα να θορυβούν, αλλά δε θυμόταν να τα είχε συναντήσει ξανά. Και τότε, ξαφνικά ένιωσε μεγαλύτερο τρόμο από εκείνον που θα μπορούσε να του προκαλέσει κάποιο απ’ αυτά τα απερίγραπτα όντα. Απ’ αυτόν τον απίστευτο τρόμο δεν μπορούσε να γλιτώσει, γιατί είχε να κάνει με τον ίδιο του τον εαυτό. Ακόμη και η Πρώτη Πύλη, του είχε αφαιρέσει κάτι από τη σταθερότητά του, τον είχε αφήσει αβέβαιο, όσον αφορά την ιδιοσυστασία του σώματός του και τη σχέση του με τα απροσδιόριστα αντικείμενα γύρω του. Αλλά η αίσθηση της αρμονίας τότε δεν είχε διαταραχτεί, είχε παραμείνει μαζί του. Εξακολουθούσε να είναι ο Ράντολφ Κάρτερ, ένα σταθερό όν σ’ ένα χώρο που οι διαστάσεις του άλλαζαν συνεχώς. Αλλά τώρα που είχε περάσει την Τελική Πύλη, συνειδητοποίησε ξαφνικά έντρομος ότι δεν ήταν ένα άτομο, αλλά πολλά!
»Βρισκόταν σε πολλά μέρη ταυτόχρονα. Στη Γη, στις 7 Οκτωβρίου 1883, ένα μικρό αγόρι που ονομαζόταν Ράντολφ Κάρτερ, κάτω από το σιωπηλό φως του φεγγαριού βγήκε μέσα από τη σπηλιά, μέσα από τη Φωλιά του Φιδιού, και κατέβηκε τρέχοντας την πλαγιά… Αλλά, παράλληλα, την ίδια στιγμή, ενώ στη Γη ήταν το 1928, αυτός, μια φευγαλέα σκιά εκείνου του πλάσματος που κάποτε υπήρξε ο Ράντολφ Κάρτερ, έστεκε πάνω σ’ ένα βάθρο ανάμεσα από τους Μεγάλους Παλαιούς, σ’ έναν ασύλληπτο χώρο που βρισκόταν πέρα από τις γήινες διαστάσεις, σε κάτι σαν προέκταση της Γης. Στην άγνωστη και άμορφη κοσμική άβυσσο που ξετυλιγόταν ατέρμονα πέρα από την Τελική Πύλη, υπήρχε κι ένας άλλος Ράντολφ Κάρτερ. Αλλά υπήρχε και αλλού, σ’ ένα χάος από σκηνές αμέτρητες και ατέλειωτες, που οι συνεχείς και τερατώδεις διαφοροποιήσεις τους κόντευαν να τον τρελάνουν…
»Υπήρχαν Κάρτερ που ανήκαν σε κάθε γνωστή και σε κάθε πιθανή εποχή της Γης. Αλλά και άλλοι, σε πιο μακρινές εποχές, που ο γήινος άνθρωπος όχι μόνο δεν μπορούσε να τις συλλάβει με την ξεπερασμένη γνώση του, αλλά ούτε καν να υποψιαστεί ή να φανταστεί. Υπήρχαν Κάρτερ με μορφές ανθρώπινες, αλλά και μη ανθρώπινες, σπονδυλωτοί και ασπόνδυλοι, συνειδητοί και ασυνείδητοι, νοήμονες και ενστικτώδεις, ζώα αλλά και όντα του φυτικού βασιλείου. Υπήρχαν ακόμη και Κάρτερ που δεν είχαν κανένα απολύτως κοινό με τη ζωή όπως αυτή διαμορφώθηκε στη Γη, οι οποίοι κινούνταν ελεύθερα ανάμεσα στο παρελθόν άλλων πλανητών, ηλιακών συστημάτων, γαλαξιών και κόσμων. Σπέρματα αιώνιας ζωής που ταξίδευαν από κόσμο σε κόσμο και από Σύμπαν σε Σύμπαν, διατηρώντας ωστόσο την ιδιοσυστασία τους. Κοιτάζοντας φευγαλέα ολόγυρά του, άρχισε να θυμάται όνειρα, άλλα μισοξεχασμένα και άλλα ζωντανά, όνειρα που τα είχε δει μια φορά ή άλλα που τα έβλεπε συχνά, όνειρα που βίωνε όλα αυτά τα χρόνια από τον καιρό που είχε αρχίσει να ονειρεύεται. Ορισμένα απ’ αυτά είχαν μια τόσο εκπληκτικά στοιχειωμένη και τρομακτική φυσικότητα και οικειότητα, ένιωθε τόσο γνώριμο το περιεχόμενό τους, αλλά αδυνατούσε να το εξηγήσει και ήξερε ότι δε θα τα κατάφερνε να το κάνει με καμία γήινη λογική…. Αντιμετωπίζοντας όλη αυτή την ασύλληπτη πραγματικότητα, ο Ράντολφ Κάρτερ πανικοβλήθηκε. Τέτοιο τρόμο δεν είχε νιώσει ποτέ του ούτε ποτέ τον είχε υποψιαστεί, δεν τον είχε αισθανθεί ακόμη και τότε που μπήκαν μαζί με τον Χάρλεϋ Γουόρεν εκείνη τη νύχτα σ’ εκείνη την αρχαία και αποτρόπαιη νεκρόπολη κάτω απ’ το χλωμό φως του φεγγαριού, απ’ όπου μονάχα ο ένας από τους δύο βγήκε ζωντανός.
»Κανένας θάνατος, καμία καταστροφή, καμία θλίψη, κανένας πανικός δεν μπορεί να ξεπεράσει το μέγεθος της απελπισίας που προκαλεί η απώλεια της ταυτότητας ενός ανθρώπου. Εκείνος που καθημερινά ασχολείται με ασημαντότητες πιθανώς να μην έχει συναίσθηση του προβλήματος, ζει μέσα στη μακαριότητα της άγνοιας. Όμως αυτός που γνωρίζει τον εαυτό του και ξαφνικά συνειδητοποιεί ότι δεν είναι εκείνος που πίστευε ότι είναι, δηλαδή ένα ξεχωριστό πλάσμα, ξεχωριστό απ’ όλα τ’ άλλα, όταν ξαφνικά καταλαβαίνει ότι δεν είναι ο εαυτός του, τότε η γνώση αυτή μπορεί να τον οδηγήσει στην υπέρτατη αποκορύφωση της αγωνίας και του τρόμου…»
(Απόδοση στα Ελληνικά: Παντελής β. Γιαννουλάκης)
Εμένα μου φαίνεται ότι ο Λάβκραφτ, στις σελίδες αυτές καταφέρνει -για πολλοστή φορά- να βάλει σε λόγια το ανείπωτο, να περιγράψει το απερίγραπτο. Το ίδιο το κείμενο, με το οποίο το κάνει, είναι απερίγραπτο (σταματώ εδώ τη διήγησή του, γιατί συνειδητοποιώ ότι πρέπει να παραθέσω ολόκληρο το διήγημα, για να καταφέρω να το περιγράψω). Αυτές οι ιδέες, οι στοχασμοί και οι περιγραφές, γραμμένες το 1932-33, δεν έχουν όμοιό τους στην ιστορία της Λογοτεχνίας και μπορώ να τις συσχετίσω μονάχα με αντίστοιχες περιγραφές του William Hope Hodgson (The House on the Borderland –Το Σπίτι της Αβύσσου), του Algernon Blackwood και του Τσαρλς Φορτ, που αν και τις κατέθεσαν πριν από τη συγγραφική δραστηριότητα του Λάβκραφτ, μόνο τα γραπτά του Λάβκραφτ τις περιέχουν όλες και προχωρούν για πρώτη φορά ακόμη πιο πέρα…
Ο Fritz Leiber έχει γράψει ότι ο Λάβκραφτ ήταν ο Κοπέρνικος των ιστοριών τρόμου.
Ο Λάβκραφτ άλλαξε την εστίαση του υπερφυσικού τρόμου από τον άνθρωπο και τον μικρό του κόσμο, προς τα άστρα και τα μαύρα και αδιαπέραστα βάθη του διαγαλαξιακού χώρου. Ακόμη μακρύτερα, προς άλλες διαστάσεις και εξωκοσμικά –ακόμη και εξωσυμπαντικά– πεδία.
Κατά τον μεσαίωνα και μετέπειτα, το αντικείμενο του υπερφυσικού φόβου του ανθρώπου ήταν ο Διάβολος, μαζί με τις λεγεώνες των καταραμένων και των νεκρών, όλα τους όντα γήινα, προβλέψιμα, ανθρωπομορφικά. Αμέτρητοι συγγραφείς, από τον Ντάντε μέχρι τον Charles Maturin (συγγραφέα του αριστουργηματικού έργου Melmoth the Wanderer), μπορούσαν να προκαλέσουν τον τρόμο στους αναγνώστες τους εκμεταλλευόμενοι αυτόν τον φόβο. Με την εμφάνιση του επιστημονικού υλισμού και την παρακμή κάποιων αφελών πεποιθήσεων της τότε χριστιανικής θεολογίας, ο τρόμος του Διαβόλου και των συνεργών του γρήγορα υποχώρησε. Ο φόβος του ανθρώπου για το υπερφυσικό, έμεινε χωρίς συγκεκριμένο αντικείμενο. Οι συγγραφείς που προσπαθούσαν να προκαλέσουν τον φόβο για το υπερφυσικό στους αναγνώστες τους, στράφηκαν σε άλλα αντικείμενα, άλλα νέα και άλλα παλαιά. Ο τρόμος για τους νεκρούς και για τα φαντάσματα, αποδείχθηκε πολύ ισχυρό και διαχρονικό συναίσθημα. Κι αυτό προσέφερε το απαραίτητο γόνιμο έδαφος για την εξέλιξη του λογοτεχνικού είδους των ghost stories, που με μεγάλη ικανότητα ανέπτυξε ο Montague Rhodes James και άλλοι…
Ο Arthur Machen για μια περίοδο, καθοδήγησε τους τρόμους των αναγνωστών του προς τον Πάνα, τους σάτυρους, τα ξωτικά, και άλλες παράξενες φυλές και θεότητες που συμβόλιζαν γι’ αυτόν (ίσως με έναν δαρβινικό φρουδικό τρόπο) το κτήνος μέσα στον άνθρωπο, αλλά και την κραταιά αίσθηση του θαυμαστού, καθώς και τις πιο σκοτεινές πτυχές του φυσικού κόσμου, καθώς και μια αόρατη ζωντανή νοημοσύνη πίσω από τη Φύση.
Νωρίτερα, ο Edgar Allan Poe, είχε εστιάσει τον τρόμο του υπερφυσικού στο τερατώδες στον άνθρωπο και στη φύση. Οι ανώμαλες διανοητικές και φυσικές καταστάσεις τον γοήτευαν, καθώς και η γεμάτη δέος δύναμη των στοιχείων της φύσης, οι φυσικές καταστροφές αλλά και το γεωγραφικό άγνωστο.
Ο Algernon Blackwood αναζήτησε αντικείμενα τρόμου ιδιαίτερα στις νέες λατρείες του αποκρυφισμού και πνευματισμού, σε πολύ εκκεντρικές αντιλήψεις, αλλά και στην ίδια τη φύση, καθώς και στην αρχέγονη δύναμη των σκέψεων και των συναισθημάτων…
.
Στο μεταξύ, μια νέα πηγή για λογοτεχνικό υλικό έκανε την εμφάνισή της: το τρομακτικά τεράστιο και μυστηριώδες Σύμπαν που αποκαλύφθηκε από τις γοργά εξελισσόμενες επιστήμες, και ιδιαίτερα τις επιστήμες της φυσικής, της αστροφυσικής και της αστρονομίας. Ένα σύμπαν που αποτελούνταν από έτη φωτός και χιλιετηρίδες φωτός μαύρης κενότητας. Ένα σύμπαν που αποτελούνταν από αμέτρητα δισεκατομμύρια ήλιους, με πολλούς από αυτούς να συνοδεύονται από πλανήτες που προφανώς φιλοξενούσαν μορφές ζωής εκπληκτικά διαφορετικής από τον άνθρωπο, και ίσως, σε πολλές περιπτώσεις, πολύ πιο ισχυρής από τον άνθρωπο. Ένα Σύμπαν που το διαπερνούσαν αόρατες δυνάμεις, ανυποψίαστες μέχρι τότε για τον άνθρωπο, όπως οι υπεριώδεις ακτινοβολίες, οι ακτίνες-Χ, και, ποιος μπορεί να ξέρει πόσες άλλες. Με λίγα λόγια, ένα Σύμπαν στο οποίο το Άγνωστο είχε άπλετο χώρο και χρόνο, σε αντίθεση με εκείνη την κλειστή κρυστάλλινη σφαίρα που ήταν το σύμπαν του Πτολεμαίου και του Αριστοτέλη. Αλλά, παρ’ όλα αυτά, ένα αληθινό Σύμπαν, με αληθινές άγνωστες δυνάμεις, αληθινούς εξωγήινους κόσμους, αληθινούς τρόμους, αληθινό δέος, για το οποίο πλέον μαρτυρούσαν τα επιστημονικά γεγονότα, και όχι πια οι εφιάλτες και τα οράματα των μυστικιστών.
Λιγοστοί ικανοί συγγραφείς, όπως ο H. G. Wells και ο Jules Verne, βρήκαν μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης στην απλοϊκή παρουσίαση του ανθρώπου απέναντι στο φόντο αυτού του νέου Σύμπαντος. Από τις αξιοζήλευτες προσπάθειές τους ξεπήδησε το λογοτεχνικό είδος του Science Fiction (επιστημονική μυθιστορία, και όχι «επιστημονική φαντασία», σχήμα οξύμωρο).
Ο Χάουαρντ Φίλλιπς Λάβκραφτ δεν ήταν ο πρώτος συγγραφέας που είδε σε αυτό το νέο Σύμπαν ένα υψηλά κατάλληλο αντικείμενο για τον ανθρώπινο φόβο του υπερφυσικού.
Ο William Hope Hodgson (ιδιαίτερα στα The House on the Borderland και The Night Land), ο Edgar Allan Poe, ο Fitz-James O’Brien, ο Herbert George Wells, ο Olaf Stapledon (First and Last Men), o Μ. P. Shiel (The Purple Cloud), αυτοί και μερικοί άλλοι, έριξαν ματιές σε αυτήν την πιθανότητα και τη χρησιμοποίησαν σε μερικές ιστορίες τους. Αλλά το κύριο και συστηματικό εγχείρημα ήταν αποκλειστικά του Λάβκραφτ. Όταν ολοκλήρωσε το κύριο σώμα του συγγραφικού του έργου, στα μέσα της δεκαετίας του 1930, είχε μελετημένα και σταθερά συνδέσει το συναίσθημα του υπερφυσικού τρόμου πρωτοποριακά σε concepts όπως το εξώτερο διάστημα, τα σύνορα του παρατηρήσιμου Σύμπαντος, εξωγήινες οντότητες, άγνωστοι πλανήτες, ανυποψίαστες διαστάσεις, μη-ευκλείδειες γεωμετρίες, ακατονόμαστες απαγορευμένες γνώσεις, και παράλληλα σύμπαντα που απλώνονταν έξω από το δικό μας χωροχρονικό συνεχές.
To απλοϊκό συμπέρασμα μέσα από όλα αυτά ίσως είναι το ότι το υπερ-φυσικό, (όπου η φύση είναι ο κόσμος μας), είναι ουσιαστικά το υπερ-κοσμικό, το εξωκοσμικό, δηλαδή το διαστημικό. Άρα, στη νέα εποχή, ο υπερφυσικός τρόμος είναι ο διαστημικός τρόμος. Νομίζω ότι εδώ έχουμε την επιτομή του Αγνώστου και της θέσης του ανθρώπου απέναντι σε αυτό, που συνοψίζεται στα παρ’ όλα αυτά αρχέγονα συναισθήματα του τρόμου, του θαυμαστού, και του δέους. Αλλά και της συναίσθησης της μεγάλης περιπέτειας στην εξερεύνηση του μεγάλου Αγνώστου, ή…στην εισβολή του Αγνώστου στον μικρό ανίδεο και αδύναμα προφυλαγμένο κόσμο μας…
.
Ο Λάβκραφτ, ένας μανιώδης φυσιολάτρης, περιηγητής, θαυμαστής του παρελθόντος, ήταν και ο άνθρωπος που σε μερικά έργα του κατέβασε τις εσχατιές του σύμπαντος και ακατονόμαστες εξωγήινες οντότητες, στις φάρμες και στα απομονωμένα χωριά, ανάμεσα από τους απλούς ανθρώπους που κρύβουν το μυστικό της σχέσης τους με τα εισβάλλοντα εξωκοσμικά φαινόμενα και τις επαφές τους με ακατονόμαστα όντα, ακόμη και τις γενεαλογικές προσμίξεις που προέκυψαν από αυτά. Τις επαφές με το ακατανόητο. Χαρακτηριστική περίπτωση έργα του Λάβκραφτ όπως τα: The Dunwitch Horror (Ο Τρόμος του Ντάνγουιτς), The Shadow Over Insmouth (Η Σκιά του Ίνσμουθ), The Colour Out of Space (Το Χρώμα από το Διάστημα), The Whisperer in Darkness (Ο Ψιθυριστής στο Σκοτάδι), κ.ά..
Επίσης, με την νέα εξωκοσμική συνείδηση, ο Λάβκραφτ επιχείρησε σοβαρότατα αλλά με τρόπο λογοτεχνικό και για λογοτεχνικούς σκοπούς, μια αναθεώρηση των πεποιθήσεων του αποκρυφισμού, ιδωμένους πλέον με τη νέα επιστημονική ματιά και ερμηνεία, συνοδευόμενους με τον τρόμο για το εξωκοσμικό. Χαρακτηριστικό δείγμα αυτού του εγχειρήματος είναι η νουβέλα του The Dreams in the Witch-House (Τα Όνειρα του Σπιτιού της Μάγισσας), όπου συνταιριάζεται η παραδοσιακή μαγεία με την κβαντική φυσική, με μη-ευκλείδειες γεωμετρίες, άλλες διαστάσεις και την κινητικότητα σε αυτές, με το παραδοσιακό θέμα του στοιχειωμένου σπιτιού (όπου συναντάται και στο έργο του The Shunned House –Το Αποτρόπαιο Σπίτι), με τη σύνδεσή των χώρων με τους υπερχώρους, μια κοσμική περιχώρηση, (όπως εμφανίζεται και στο έργο The Music of Erich Zan –Η Μουσική του Έριχ Ζαν), και με τον τρόμο που προκύπτει από μια ακατανόητη απειλή που οδηγεί τον ήρωα προς το κοσμικό άγνωστο. Κι όλο αυτό, συνδυασμένο με αληθινά στοιχεία αρχιτεκτονικής, αληθινά σπίτια που επισκέφτηκε ο Λάβκραφτ, με το παρελθόν του New England, με αληθινά ονόματα και αρχεία από τις δίκες των μαγισσών του Salem, με αληθινές περιγραφές για τις δραστηριότητές τους, με τοπικούς θρύλους, με γεωγραφικά και ιστορικά στοιχεία, αληθινούς μαγικούς τόμους, αληθινά επιστημονικά συμπεράσματα και θεωρήσεις, κλπ, κλπ.
.
Οι λιγοστοί διανοούμενοι συγγραφείς που απέκτησαν σχεδόν πλήρη κατανόηση της Λαβκραφτικής κληρονομιάς, κατά τη γνώμη μου, είναι οι: August Derleth, Robert Bloch, Clark Ashton Smith, Frank Belknap Long, Fritz Leiber, W. Paul Cook, E. Hoffman Price, Donald Wandrei, Kenneth Sterling, Robert Barlow, Winfield Townley Scott, S. T. Joshi, Peter Cannon, Kenneth Grant, Marc A. Michaud, David E. Schultz, T. E. D. Klein.
Από αυτούς, νομίζω, τη μεγαλύτερη κατανόηση και εποπτεία πρέπει να την καταλογίσουμε στον αξιοθαύμαστο August Derleth, ευγενές δείγμα πιστού φίλου και μαθητή, αλλά και ικανότατου συγγραφέα, εκδότη και διανοούμενου, στον οποίο οφείλουμε σχεδόν αποκλειστικά την οργανωτική προσπάθεια για την περισυλλογή, διάσωση, έκδοση, διάδοση και κριτική του έργου του Χ. Φ. Λάβκραφτ, που μάλλον δεν θα είχε επιβιώσει χωρίς τον πολύχρονο αγώνα που κατέβαλλε ο Derleth, ιδρύοντας τον θρυλικό εκδοτικό οίκο Arkham House και συγκεντρώνοντας τελικά υπό τη σκέπη του όλον τον Λαβκραφτικό κύκλο συγγραφέων. Ο ίδιος, επίσης, προέκτεινε το έργο του Λάβκραφτ με τις περιβόητες «μεταθανάτιες συνεργασίες» τους, κατά τις οποίες ο Derleth ολοκλήρωσε ημιτελή έργα του Λάβκραφτ ή συνέγραψε ιστορίες βασισμένες στις σημειώσεις και τις ιδέες του δασκάλου του. Στον Derleth οφείλουμε και την επίπονη συγκέντρωση και παρουσίαση χιλιάδων επιστολών της αλληλογραφίας του Λάβκραφτ, μέσα από την οποία μαθαίνουμε τα πάντα για τον ιδιαίτερο αυτόν συγγραφέα, τη ζωή και τη σκέψη του, και για πολλούς κριτικούς η αλληλογραφία του Λάβκραφτ είναι πιο σημαντική και αξιόλογη από τα διηγήματα και τις νουβέλες του.
Την κατασκευή και τη σύνθεση της Μυθολογίας Κθούλου (Cthulhu Mythos), όπως την ξέρουμε σήμερα ως ενότητα, την οφείλουμε αποκλειστικά στον August Derleth, ο οποίος έδωσε νόημα και σύνθεση σε ένα συγγραφικό σχήμα του Λάβκραφτ, συνδυάζοντας διάφορα έργα του, μια ενότητα που δεν είχε επιχειρηθεί από τον ίδιο τον Λάβκραφτ.
.
Οι περισσότερες από τις οντότητες της Μυθολογίας Κθούλου είναι σαφώς μοχθηρές-δαιμονικές, ή, στην καλύτερη περίπτωση, τελείως αδιάφορες προς την ανθρωπότητα (The Old Ones –Οι Μεγάλοι Παλαιοί). Οι ίσως καλοκάγαθοι Θεοί της Γης (The Elder Gods –Οι Πρεσβύτεροι Θεοί), δεν αναφέρονται ποτέ άμεσα, εκτός ίσως από τον Nodens, και σταδιακά απουσιάζουν όλο και πιο πολύ από τα διηγήματα. Στη νουβέλα The Dream Quest of Unknown Kadath και αλλού, απεικονίζονται ως σχετικά αδύναμοι και μάλλον κατώτεροι, προφανώς σύμβολα της ύστατης αδυναμίας των ανθρώπινων παραδόσεων και ονείρων. Κατά τη γνώμη μου, χρησιμοποιήθηκαν από τον Λάβκραφτ μόνο για να εξηγηθεί λίγο το γιατί οι υπέρτερες αριθμητικά μοχθηρές εξωκοσμικές οντότητες δεν είχαν υπερνικήσει από καιρό την ανθρωπότητα, και ίσως για να παρέχει μια πηγή επικλήσεων με την οποία οι γήινοι θα μπορούσαν σε κάποιο βαθμό να υπερασπιστούν τον εαυτό τους, όπως συμβαίνει π.χ. στο The Dunwitch Horror και στο The Case of Charles Dexter Ward (Η Περίπτωση του Τσαρλς Ντέξτερ Γουώρντ). .
Στα μετέπειτα διηγήματα, ο Λάβκραφτ δεν επέτρεψε στο ανθρώπινο είδος καμία προστασία, εκτός ίσως από την τύχη, ενάντια στο Άγνωστο. Ο Λάβκραφτ είχε ωριμάσει ως κυνικός στοχαστής.
Σε Αντίθεση με τους Πρεσβύτερους Θεούς (Elder Gods), οι «Άλλοι Θεοί» ή «Εξώτεροι Θεοί» (Outer Gods), παρουσιάζονται ως πανίσχυροι και τρομεροί, αλλά παραδόξως «τυφλοί…άηχοι…σκοτεινοί…ανόητοι» Δεν δίνουν ιδιαίτερη σημασία ούτε καν στους Μεγάλους Παλαιούς και στην απειλή τους. Από τους Εξώτερους Θεούς, ο Αzathoth (Αζαθώθ) είναι η ανώτερη θεότητα, καταλαμβάνοντας τον ύψιστο θρόνο στο Πάνθεον της Μυθολογίας Κθούλου. Πρόκειται για μια παράλογη τιτάνια εξωγήινη οντότητα από κάποιον πολύ μακρινό πλανήτη ή διάσταση, ο «τυφλός, ηλίθιος Θεός», ο «ανόητος δαιμονικός σουλτάνος», «ο τυφλός Θεός που στέκει στο κέντρο του Απείρου», το «τερατώδες πυρηνικό χάος»… Μια τέτοια κορυφή στο Πάνθεον μπορεί να συμβολίζει μονάχα ένα πράγμα: το χωρίς αιτία και σκοπό, χωρίς νοημοσύνη, αλλά παρ’ όλα αυτά πανίσχυρο, Σύμπαν των υλιστικών επιστημονικών αντιλήψεων.
Κι ο αγγελιαφόρος του, το «Έρπον Χάος» (The Crawling Chaos), ο Nyarlathotep (Νυαρλαθοτέπ), δεν είναι ανόητος όπως ο αφέντης του, αλλά σατανικά νοήμων, που ο Λάβκραφτ τον παρουσιάζει ως έναν ευγενή Φαραώ. Από τις αναφορές στα έργα του Λάβκραφτ, συνθέτω την ιστορία του: Σε καιρούς πρωτοφανούς παγκόσμιας κρίσης και έντασης, κάποιος που ποζάρει ως Φαραώ εμφανίζεται από την Αίγυπτο. Οι Fellahin και οι Βεδουίνοι τον προσκυνούν και τον λατρεύουν, «άγρια θηρία τον ακολουθούν ήρεμα και του γλύφουν τα χέρια…» Κάνει μια διεθνή περιοδεία, σε πολλές χώρες, και δίνει διαλέξεις με παράξενες ψευδο-επιστημονικές επιδείξεις, κι αποκτά πολλούς θαυμαστές και οπαδούς, όπως, ας πούμε, ο Καλιόστρο ή κάποιος παρόμοιος μάγος-τσαρλατάνος. Αλλά, όπου εμφανίζεται, τον ακολουθεί το χάος, μια διάβρωση και αποσύνθεση του ανθρώπινου νου ακολουθεί, σύντομα όλου του κόσμου. Παντού ξεσπά αδικαιολόγητος πανικός και οι άνθρωποι αφήνουν τα σπίτια τους και περιπλανιούνται τρελοί. Η Φύση διασπάται, παραστρατεί, διαλύεται. Γίνονται σεισμοί, πανάρχαιες βυθισμένες πόλεις πνιγμένες στα φύκια εμφανίζονται μέσα από τις θάλασσες που υποχωρούν, παράλογες καταστάσεις δημιουργούνται. Η Γη τελειώνει.
Ο Nyarlathotep (που ως φιγούρα είναι κάτι σαν τον αντι-μεσσία του εξωκοσμικού τρόμου ή το ίδιο το χάος ενσαρκωμένο σε έναν τσαρλατάνο, μια ανθρώπινη εκδήλωση-προβολή στον κόσμο μας ενός καταστροφικού χαοτικού θεού των τελευταίων ημερών), ο Φαραώ-τσαρλατάνος, κατά τη γνώμη μου, σαφώς εκφράζει τον εμπαιγμό και την ειρωνεία ενός χαοτικού Σύμπαντος που ο άνθρωπος ποτέ δεν θα κατανοήσει και ποτέ δεν θα δαμάσει.
.
Και, άραγε, ποια θα πρέπει να είναι η στάση του ανθρώπου απέναντι στο εξωκοσμικό Άγνωστο, αλλά και στη Φαντασία που καλείται να αναιρέσει μέσα μας τη ματαιότητα της επιβεβαιωμένης μηχανιστικής πραγματικότητας;
.
Ο Χάουαρντ Φίλλιπς Λάβκραφτ, γράφει:
«Πρέπει να παραδεχτούμε ότι οι άνθρωποι που κινούνται στα πεδία μας είναι λίγοι, και ότι το έργο μας είναι δεδομένο ότι θα περάσει στην ιστορία ως “Λογοτεχνία της Απόδρασης”… Κατά τη γνώμη μου, η “αίσθηση του Αγνώστου” είναι ένα μόνιμο και αυθεντικό μέρος της ανθρώπινης προσωπικότητας, ένα στοιχείο πολύ βασικό για να μπορέσει να το καταστρέψει η σίγουρη γνώση του σύγχρονου κόσμου ότι το Υπερφυσικό δεν υπάρχει πια… Είναι αλήθεια ότι δεν αντιλαμβανόμαστε πια την ύπαρξη υπερφυσικών δυνάμεων γύρω μας, και αναπόφευκτα οι διάφορες εκφάνσεις της Φανταστικής Λογοτεχνίας έχουν χάσει ένα πολύ μεγάλο μέρος από τη δύναμη που είχαν να ταρακουνούν τα συναισθήματά μας. Αλλά, παρ’ όλα αυτά, παραμένουν δύο σημαντικοί παράγοντες ανεπηρέαστοι απ’ αυτήν την αλλαγή -αντιθέτως μάλιστα, είναι επαυξημένοι: πρώτον, η αίσθηση μιας ανυπόμονης επανάστασης ενάντια στην αυστηρή τυραννία του Χώρου και του Χρόνου, και των φυσικών νόμων. Μια αίσθηση που οδηγεί όλη μας τη φαντασία να οπλίσει τις μάχες που υποθετικά μπορούν να γίνουν για να καταρρίψουμε αυτήν την τυραννία… Και δεύτερον, μια φλογερή περιέργεια για τους μακρινούς τόπους του άγνωστου κοσμικού διαστήματος, που ξανοίγονται πέρα από την καταπιεσμένη μικρή σφαίρα του γνωστού μας κόσμου. Η ανεξερεύνητη δυνατότητα των ανθρώπινων ονείρων.
»Ανάμεσα σ’ αυτούς τους δύο παράγοντες που επιβιώνουν μέχρι σήμερα, πιστεύω ακράδαντα πως το πεδίο του Παράξενου πρέπει απαραίτητα να συνεχίσει να έχει αιτία ύπαρξης, και η φύση του ανθρώπου πρέπει απαραίτητα να συνεχίσει να ψάχνει τον τρόπο να εκφραστεί με σύμβολα και φαντασίες, που έχουν να κάνουν με την έστω υποθετική κατάρριψη των φυσικών νόμων, και τη φανταστική προέκταση της γνώσης και της ανθρώπινης περιπέτειας, πέρα από τα μηχανιστικά δεσμά και τα σύνορα που ορθώνονται από την πραγματικότητα… Η συναισθηματική ανάγκη για απόδραση από τη βεβαιότητα του κόσμου που μας περιβάλλει, συνεχίζει να είναι μια από τις πιο μόνιμες και καθοριστικές ανάγκες, τις πιο αγνές, και τις πιο δυναμικές…»
(Απόδοση στα Ελληνικά : Παντελής Β. Γιαννουλάκης)
___________
.
Κλείνω το κείμενο μου αυτό, χαιρετώντας την μνήμη του Άρχοντα του Υπερφυσικού Τρόμου και του Φανταστικού, Howard Phillips Lovecraft. Συνεχίζει να ζει, κάπου εκεί έξω, στο παράξενο Σύμπαν μας ή σε κάποιο άλλο…