Γείτονες. Φίλοι. Ακόμη και οι πλησιέστεροι αγαπημένοι σου. Στη Ρωσία του Στάλιν όλοι ήταν καταδότες. Ακόμα και μια λέξη από ένα παιδί πιστό στο καθεστώς των μπολσεβίκων ήταν αρκετή για να σε στείλει στο εκτελεστικό απόσπασμα.
Ο 13χρονος Pavlik Morozov (Πάβλικ Μοροζόφ / PavelTrofimovich Morozov), είναι ο πιο γνωστός καταδότης που υμνήθηκε από τον σοβιετικό Τύπος ως «μάρτυρας». Το «ανδραγάθημά» του; Κατήγγειλε τον «κουλάκο» πατέρα του στις αρχές, οι οποίες τον έστειλαν πρώτα σε γκουλκάγκ και μετά τον εκτέλεσαν. Αργότερα κάποια άτομα από την οικογένειά του τον σκότωσαν και για αυτό θεωρήθηκε «μάρτυρας». Η ιστορία του ήταν θέμα ανάγνωσης, τραγουδιών, έργων, συμφωνικού ποιήματος, όπερας πλήρους μήκους, αγαλμάτων και έξι βιογραφιών. Η λατρεία του είχε τεράστιο αντίκτυπο στους ηθικούς κανόνες των παιδιών, τα οποίοι ενθαρρύνθηκαν να καταδίδουν τους γονείς τους.
Η ιστορία του Morozov αποτέλεσε τη βάση του “BezhinMeadow” (φωτο), μιας ακυκλοφόρητης ταινίας από το 1937 που σκηνοθέτησε ο εβραϊκής καταγωγής Sergei Eisenstein (Σεργκέι Αϊζενστάιν, γνωστός από την ταινία «Θωρηκτό Ποτέμκιν» - 1925) καθώς και της λετονικής ταινίας “Dawn” / «Αυγή» (“Ausma” στα λετονικά) του 2015.
Ο πατέρας του Pavel, ο Trofim Morozov ήταν ένας «κουλάκος». Ανήκε δηλαδή στην τάξη εκείνη που ο Στάλιν είχε αναλάβει να εξοντώσει. Ζούσε με την πολυμελή οικογένειά του σε ένα φτωχό χωριό στα σύνορα Ουραλίων και Σιβηρία.
Περισσότεροι από ένα εκατομμύριο κουλάκοι εκδιώχθηκαν από τα εδάφη τους, εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους και οδηγήθηκαν προς ανατολάς σε μακρές πορείες ανθρώπινης δυστυχίας, για να εργαστούν στα στρατόπεδα Γκούλαγκ - και αργότερα, πολλοί να εκτελεστούν, όπως και ο Trofim Morozov.
Ο Pavel ήταν ένας «πιονέρος», μέλος δηλαδή της σοβιετικής νεολαίας, μια διαστρέβλωση των Προσκόπων, η οποία εκπαίδευε τα μέλη της να πιστεύουν ότι το να καταδίδεις τους «εχθρούς του λαού» αντιπροσώπευε ένα υψηλό ιδεώδες και ότι η προδοσία ακόμα και της οικογένειάς τους ήταν το υψηλότερο όλων των αγαθών.
Στη δίκη του Trofim (Τρόφιμος), ο πατέρας φώναζε απελπισμένα στο γιο του: «Εγώ είμαι, ο πατέρας σου!» Ο Pavlik είπε ψυχρά στον δικαστή: "Ναι, ήταν πατέρας μου, αλλά δεν τον θεωρώ πατέρα μου. Δεν ενεργώ ως γιος, αλλά ως Πιονέρος".
Αυτή η ψυχρή στάση του απέναντι στον πατέρα του, όμως, προκάλεσε την οργή του χωριού. Ο νεαρός «πιονέρος» βρέθηκε νεκρός. Άλλοι είπαν ότι τον σκότωσαν κάποιοι νεαροί, αλλά οι σοβιετικές αρχές διεξήγαγαν έρευνες και στο τέλος, αφού ανέκριναν όλη την οικογένεια, εκτέλεσαν τον παππού, την γιαγιά, τον ξάδερφο και τον νονό του Παβλίκ.
Χιλιάδες τηλεγραφήματα από όλη τη Σοβιετική Ένωση προέτρεψαν τον δικαστή να μην δείξει κανένα έλεος για τους δολοφόνους του Pavlik. Η σοβιετική κυβέρνηση κήρυξε τον PavlikMorozov «ένδοξο μάρτυρα» ο οποίος δολοφονήθηκε από «αντιδραστικούς». Αγάλματα χτίστηκαν και πολλά σχολεία και ομάδες νεολαίας πήραν το όνομά του προς τιμήν του. Μια όπερα και πολυάριθμα τραγούδια γράφτηκαν γι 'αυτόν. Το σχολείο τουGerasimovka, στο οποίο πήγαινε ο Morozov, μετατράπηκε σε«ιερό» και παιδιά από όλη τη Σοβιετική Ένωση πήγαιναν σε σχολικές εκδρομές για να το επισκεφτούν και να «προσκυνήσουν».
Ο μύθος του εκτινάχτηκε όταν ο συγγραφέας Μαξίμ Γκόρκι, μιλώντας το 1933 στην οργάνωση της Κομμουνιστικής Νεολαίας, αναφέρθηκε στην «ηρωική πράξη του Πιονέρου Πάβλικ Μορόζοφ, του παιδιού που κατανόησε ότι ακόμα και ένας εξ αίματος συγγενής μπορεί να είναι εχθρός που δεν πρέπει να γλυτώσει». 
Επί Στάλιν όλοι κατέδιδαν όλους. Παντού υπήρχαν πληροφοριοδότες - χαφιέδες που κάρφωναν τους "εχθρούς του λαού". Μετά αναλάμβανε η GPU και η NKDV και όταν ερχόταν ο "μαύρος κόρακας", η μαύρη κλούβα, καταλάβαινες ότι όλα είχαν τελειώσει. Οι άλλοι γύρω σου απλά σιωπούσαν. Ήξεραν ότι θα έρθει και η σειρά τους... (δες εδώ κι εδώ).
"Η πιο ήπια και ταυτόχρονα η πιο διαδεδομένη μορφή προδοσίας δεν ήταν να κάνουμε τίποτα άμεσα", σύμφωνα με τα λόγια του μεγάλου συγγραφέα Αλέξανδρου Σολζενιτσίν, "αλλά απλώς να κάνουμε ότι δεν βλέπουμε τους καταδικασμένους δίπλα μας".
"Είχαν συλλάβει έναν γείτονα, τον συνάδελφο σου στην εργασία, ή ακόμα και τον στενό σου φίλο. Εσύ σιωπούσες. Ενεργούσες σαν να μην είχες παρατηρήσει τίποτα".
Κάθε συγκρότημα διαμερισμάτων, κάθε χωριό, κάθε συλλογικότητα, κάθε εργοστάσιο είχε το σώμα του από επίσημους πληροφοριοδότες που, για να δικαιολογήσουν την ύπαρξή τους και συχνά για να την επιβιώσουν, χρειάζονταν μια σταθερή ροή καταγγελίας.
Τα θύματα συχνά δεν είχαν ιδέα τι "έγκλημα" είχαν διαπράξει.
Κάποιοι νεότεροι ερευνητές αμφισβήτησαν την ακρίβεια της ιστορίας και κάποιες πτυχές της, όχι αυτό καθαυτό το πρόσωπο. Παραδείγματος χάριν ο αντιφρονών συγγραφέας Yuri Druzhnikov(Γιούρι Ντράζνικοφ), στο βιβλίο του "Informer 001: The Myth ofPavlik Morozov", (ο Πάβλικ είχε τιμηθεί με τον τίτλο του «Πληροφοριοδότη με αριθμό 001») θεωρεί ότι η ιστορία διαμορφώθηκε από τους σοβιετικούς για λόγους προπαγάνδας (για να υποκινηθούν και άλλα παιδιά να καρφώσουν τους δικούς τους). Υπονοεί ότι ο Pavlik σκοτώθηκε από αξιωματικό της GPU. Στο βιβλίο της “Comrade Pavlik: The Rise and Fall of a Soviet BoyHero”, η Catriona Kelly ισχυρίζεται ότι ο Pavlik δεν ήταν «πιονέρος», αλλά ήθελε να γίνει πιονέρος και ότι η δολοφονία του ήταν πιθανώς έργο κάποιων νεαρών οι οποίοι ήρθαν σε κάποιο τσακωμό μαζί του.
Ενδιαφέρον έχει αυτά που γράφει στην «Εφημερίδα των Συντακτών» ο Περικλής Κοροβέσης:
Ο πιονέρος Πάβλικ Μορόζοφ, μόλις 14 χρόνων, καρφώνει τον πατέρα του ως «κουλάκο». Ο πατέρας του συλλαμβάνεται, βασανίζεται και εκτελείται χωρίς να ξέρει γιατί. Όταν μαθαίνεται η εκτέλεση του πατέρα Μορόζοφ, το χωριό ξεσηκώνεται και είναι έτοιμο να λιντσάρει τον νεαρό καταδότη. Αλλά επεμβαίνει ο παππούς του και τον σκοτώνει με τα ίδια του τα χέρια.
 |
| Άγαλμα του Pavlik, που πλέον έχει κατεδαφιστεί |
Ο Πάβλικ από την επόμενη μέρα έγινε εθνικός ήρωας. Ο Μαξίμ Γκόρκι τον θεωρεί πρότυπο νεολαίου, με υψηλά ιδανικά, τον νέο άνθρωπο που διαπλάθει ο σοσιαλισμός «που δεν λογαριάζει τη συγγένεια αίματος, αλλά πνεύματος». Αυτός ο χαφιεδάκος έπρεπε να γίνει πρότυπο για τους νέους.
Και το έργο αυτό το ανέλαβε ο μεγάλος Αϊζενστάιν κάνοντας την ταινία «Το λιβάδι του Μπεζίν». Αλλά η ταινία δεν ολοκληρώθηκε και τα γυρίσματα διακόπηκαν. Η ταινία ήταν φορμαλιστική και ιδεολογικά λανθασμένη. Η λογοκρισία είναι δημοκρατική. Δεν εξαιρεί ούτε τον Αϊζενστάιν.
Μια άλλη ιστορία είναι εξίσου συγκλονιστική για το κλίμα του χαφιεδισμού. Μια μητέρα με την πεντάχρονη κόρη της ζούσε σε ένα κοινόβιο. Ξαφνικά συλλαμβάνεται και εκτοπίζεται στα γκούλαγκ. Εμπιστεύεται την κορούλα της στην καλύτερή της φίλη και γειτόνισσα για να την αναθρέψει. Επέζησε από το στρατόπεδο και ύστερα από 17 χρόνια εξορίας ξαναβρίσκει την κόρη της.
Στη διάρκεια της περεστρόικα άνοιξαν οι φάκελοι των εγκλημάτων και η εκτοπισθείσα ψάχνει να βρει ποιο ήταν το έγκλημά της. Την είχε καταγγείλει η φίλη της που μεγάλωσε το παιδί της, για να πάρει το δωμάτιό της στο κοινόβιο. Γύρισε σπίτι και κρεμάστηκε.
Ο μύθος του Πάβλικ κράτησε για πολλά χρόνια. Στις σοσιαλιστικές χώρες είχε καθιερωθεί ημέρα τιμής για τον Πάβλικ. Ακόμα και το 1955, μετά το θάνατο του Στάλιν, στο Βιβλίο της Τιμής, στο Μέγαρο των Πιονέρων της Μόσχας, ο Πάβλικ τιμήθηκε με τον τίτλο του «Πιονέρου με αριθμό 001».
Τη δεκαετία της Περεστρόικα δημιουργήθηκε ένα κίνημα αποκαθήλωσης του Πάβλικ και κυκλοφόρησαν αρκετά βιβλία γι’ αυτό. Σημειωτέον ότι ο Πάβλικ δολοφονήθηκε, λίγους μήνες μετά την κατάδοση του πατέρα του, από τον παππού του, για να ξεπλύνει τη ντροπή της οικογένειας.
